Wie door de bril van de argwaan kijkt, ziet rupsen ook in de zuurkool zelfs. – Wilhelm Busch
Hoe ontstaat het argwaan filter?
Volgens Mark Bryan “ontstaan verdenkingen in de vroegste jeugd, als iets van de gezinsinteractie het kind belet gevoel van eigenwaarde te ontwikkelen. Cognitieve psychologen geloven dat het zelf een wereldbeeld opbouwt aan de hand van de antwoorden op 4 fundamentele vragen.
- zijn andere mensen een gevaar vor mij, of kan ik hen vertrouwen?
- is de wereld als geheel goed- of kwaadaardig?
- is het leven zinvol of zinloos?
- ben ik waardevol of waardeloos?
….. In sommige gezinnen – met name gezinnen waarin gewelddadigheid de toon zet – veranderen de antwoorden op deze vragen dagelijks en soms zelfs van uur tot uur, zodat het kind voortdurende op zijn hoede moet blijven.
Een andere belangrijke factor voor het vermogen van kinderen om zich veilig te voelen en lijn te ontdekken in de realiteit, zijn de beperkingen die een gevolg zijn van hun nog onvoltooide ontwikkeling. Zij hebben grote moeite met het verzoenen van de vele identiteiten van de volwassenen in hun omgeving omdat hun vermogen tot abstract denken nog bezig is zich te vormen.
…. Combineer het beperkte begripsvermogen van het kind met de misleidende speurtocht naar causaliteit en iemand die we de schuld kunnen geven, plus onze algemeen narcistische cultuur en we beschikken over alle ingrediënten voor een koppige ‘antigezinscocktail’. ”
Het kind ziet zichzelf als middelpunt en denkt dat alles wat er gebeurt om hem draait. Een kind is koning in zijn eigen ogen en kent nog niet alle feiten, kan ook de overwegingen van volwassenen niet overzien of begrijpen. Dus als er iets gebeurt dan denkt het kind dat het door hem komt. Of het nu een scheiding van de ouders, een ruzie of een ongeluk is. Het kind kan niet anders dan denken dat het hier iets mee te maken heeft en boos of verdrietig worden omdat aan zijn behoefte niet wordt voldaan. Dat hoeft niet terecht te zijn, maar dat is wat er gebeurt. En omdat heel veel ouders druk zijn met hun eigen sores, kan er heel gemakkelijk een argwaan filter ontstaan. Het kind voelt zich bijv. achtergesteld en met die gekleurde bril wordt dat steeds weer bevestigd.
Film noir achter ons laten
In de meeste gezinnen zijn de bedoelingen goed. We praten hier niet over situaties van mishandeling en misbruik. Dan is er een heel ander traject nodig en misschien helemaal geen reden een breuk in de familie te herstellen. Maar in alle andere situaties kan een breuk pas hersteld worden als we het argwaan filter afdoen. In het boek worden daar twee voorbeelden voor gebruikt, de film noir (met argwaan filter) en de literaire komedie.
“In een film noir is achterdocht het bepalende gezichtspunt. De films spelen in op de diepste angsten van de toeschouwer voor wat mensen elkaar aan kunnen doen. Alles van de muziek tot de belichting werkt mee aan om niets te laten zijn wat het lijkt. … In uw familie noir –scenario zijn de personages voornamelijk slachtoffer van hun omstandigheden en geeft hun argwaan hen het gevoel machtig te zijn. … Een eeuw lang hielpen experts ons te zoeken naar de traumatiserende invloeden binnen het gezin, in plaats van ons te helpen oog te krijgen voor de positieve en sterke punten.”
Het is dus tijd om de film noir achter ons te laten en met een andere bril naar het verleden te kijken. “Filosoof Kenneth Burke ontdekte in de literaire komedie een visie, die even menselijk als scherpzinnig is, en even rijk aan mededogen en humor als genadeloos helder met betrekking tot de manieren waarop mensen elkaar beduvelen, uitbuiten of fysiek of emotioneel mishandelen. …. Burke noemt zijn versie van deze levenshouding “Een komisch aanvaardingskader”. …. Als we eenmaal zijn opgenomen in deze komische cirkel verandert de wereld omdat we bevrijd zijn van veroordeling en schuld, zonder dat ons inzicht wordt vertroebeld en zonder dat we ons overgeven aan ontkenning.”
Om een breuk in de familie te herstellen is het nodig het argwaan filter af te doen. Want met hetzelfde filter op kan de uitkomst niet anders zijn dan wat het was. In plaats van naar je eigen film noir te blijven kijken, heb je humor, mildheid en mededogen nodig. Je ouders zijn ook maar mensen. Ze zijn niet perfect. Hoewel ik zelf wel wat ouders ken, waarbij ik denk dat hun kinderen wel heel veel moeite zullen hebben om een beetje normaal leven op te kunnen bouwen, maar dat terzijde.
Je focussen op wat er wel was, accepteren dat het niet perfect is en dat je zelf in staat bent om er dingen bij te leren nu je volwassen bent.
