Iedere keer dat je behoefte hebt aan iemand die met je meeleeft,
probeer je diegene zover te krijgen dat hij in jouw mythe gaat geloven,
en dat doet altijd pijn.

Byron Katie

De verkramping van emotionele schema’s wordt zichtbaar in het lichaam
In de vorige posts werd het schema als een drietraps raket voorgesteld, nl. een overtuiging die zorgt voor een automatische gedachte, gevoel en gedrag. Dat patroon zorgt voor een verkramping in ons. De verkramping wordt in het lichaam getoond. Als je naar een reuma patiënt kijkt dan varieert die verkramping van “een pak van Zumbach” tot een harnas van een 13e eeuwse ridder. Meestal reden die ridders te paard omdat dat gemakkelijker was dan zelf ermee te lopen. Met een beetje verbeelding zie je een reumapatiënt in een harnas en in plaats van te paard in een scootmobiel. Bewegen gaat moeizaam en stram, alsof ze worden tegengehouden door iets zwaars en pijnlijk. En ik vermoed dat het vooral het emotionele patroon is wat hen tegenhoudt. Gebruik hier opnieuw je onderzoeksvaardigheden om te zien of het voor jou geldt.

Kracht van kwetsbaarheid
Sinds Brené Brown haar inspirerende talk over de kracht van kwetsbaarheid op TED heeft gegeven, is het onderwerp razend populair. Als je het intypt op Google dan krijgt je er heel veel blog berichten over. En kwetsbaarheid lijkt de oplossing, zelfs voor managers.
In haar talk heeft ze het over haar onderzoek naar succesvolle en gelukkige mensen. Zij wilde weten wat meetbare eigenschappen waren van die mensen. En waar ze achter kwam was dat succesvolle mensen met een open hart leefden. Ze durfden risico’s te nemen, vertrouwen op hun eigen vermogen om met onverwachte situaties om te gaan en zij hebben het gevoel dat ze goed genoeg zijn. Voor haar, als regel- en meettante, was dat een grote schok, want daardoor moest zij haar eigen overtuigingen onderzoeken. Dat leidde tot een persoonlijk ontwikkelingstraject voor haar. Na afloop van haar talk schaamde ze zich dat ze zoveel mensen deelgenoot had gemaakt van haar verhaal. En nog meer toen ze een telefoontje kreeg van de TED organisatie dat ze de talks ook op internet gingen zetten. Ze werd in de supermarkt nagewezen als “vunerability TED”. Alsof het een nieuw actiefiguur was in plaats van Superman of zo. Ik vond het wel een mooi beeld, dat er een actiefiguur als “vunerability TED” een nieuw rolmodel voor ons zou kunnen zijn. Een super flexibel, open en ook sterk rolmodel, die met zijn eigen imperfecties kan leven.

Kwetsbaarheid of openheid?
Toen las ik van een beoefenaar in oosterse vechtsport een kort betoog dat we in plaats van kwetsbaarheid beter kunnen spreken over openheid. Als geoefend sporter treedt je de tegenstander altijd met een open houding tegemoet. Dan kun je zien welke uitdaging er voor je staat en je vertrouwt op jouw kunnen om met die uitdaging om te gaan. Je gaat zeker niet gebukt of gebogen iemand tegemoet en je keert degene ook niet de rug toe. Dat laatste zou je fataal kunnen worden. Ik kon het betoog niet meer terug vinden anders had ik een link opgenomen. Klik hier als je meer wilt weten over de kracht van kwetsbaarheid door Brené Brown. Haar boek, de kracht van kwetsbaarheid is inmiddels ook verschenen, maar heb ik nog niet gelezen.

De uitdaging
En nu komt de uitdaging voor de patiënt: de transformatie van de geharnaste ridder naar “vunerability TED”. Want de pijnlijke ontstekingen ontstaan in eerste instantie als bescherming tegen virussen van buitenaf. Het aanhoudende proces lijkt een harnas te creëren waardoor iemand beschermd wordt. Later zorgt het harnas ervoor dat iemand afgesloten raakt van de buitenwereld en niet meer soepel kan doen (en uiten) wat hij wil. Als je inziet dat het harnas je niet meer dient, kun je besluiten het af te leggen. Dan kun je oefenen om “vunerability TED” te worden. Dat lijkt wel heel kwetsbaar, om je bescherming af te leggen, terwijl je denkt nog niet sterk genoeg te zijn. En toch, met het harnas aan, kun je niet oefenen.

Vergeven is het loslaten van de hoop op een beter verleden. – Gerald Jampolsky

Een schema op het spoor komen
Een schema ontstaat meestal in de vroege jeugd. En daar ben je je meestal niet bewust van. Het vraagt behoorlijk wat detective werk om het schema op het spoor te komen. Je gaat dat pas doen als je er last van krijgt. Als je steeds iets, wat je graag wilt, ziet mislukken. Zo zag ik afgelopen zondag een update van het Nederlandse programma Obese. Mr Obese uit seizoen 1, was in dat seizoen gigantisch afgevallen. Zo veel dat je bijna denkt dat het niet gezond voor iemand is. Maar nu, 1,5 jaar later was er ruim 100 kilo bij. Hij was nog niet zo zwaar als voordat hij aan het programma meedeed, maar was wel hard op weg daarnaar toe. In datzelfde seizoen deed ook Angeli mee, die ruim 80 kilo kwijtraakte en nu nog op hetzelfde gewicht is. Zij had volgens haarzelf de knop omgezet en voor Danny was het traject toch nog moeilijker. Ik denk dan als amateur psycholoog dat er bij Danny een schema achter zit. Want hij heeft dezelfde begeleiding qua voeding en training gekregen. Maar voor hem is er iets, waarvan hij zich nog niet bewust is, dat zijn gedrag stuurt. Ook al wil hij het niet, het lijkt gewoon sterker dan hem. Ik neem hem als voorbeeld. Het hoeft helemaal in zijn geval niet op te gaan, maar dan heb je een idee wat een schema kan veroorzaken. Dus kijk naar iets wat je graag wilt, wat niet lukt en wat je van jezelf niet begrijpt.

Een schema als bescherming
Op een onbewuste manier denk je, dat je gedrag logisch is en kan voorkomen dat er iets met je gebeurt. Het lijkt bijna een magische formule die jouw angst moet bezweren. In het boek “Emotionele Gezondheid” staat een voorbeeld van iemand met een schema van kwetsbaarheid. “Het lijkt dat ik mezelf geen halt toe kan roepen. Als iemand van mijn familie of een vriendje op reis gaat, word ik ziek van ongerustheid dat hen iets ellendigs zal overkomen. … En dan moet ik hen opbellen- al weet ik dat het te laat is om nog te bellen- om er zeker van te zijn dat hen niets mankeert.” De magische formule luidt: “omdat ik mijn ritueel van bezorgdheid opvoerde, is er niets akeligs gebeurd. Het is alsof mijn ongerustheid een soort van beschermende macht bezit.” Het is niet moeilijk voor te stellen hoe deze formule tot dwanggedachten en -gedrag kan leiden. De reacties van de omgeving zullen niet zijn, wat degene ervan verwacht, maar aan de eigen emotionele behoefte is wel voldaan. Zoals elk verslavend gedrag de eigen emotionele behoefte voorop stelt, gebeurt dat hier ook.

Genezing van schema’s
Wat kun je om doen verandering aan te brengen? “De genezing van schema’s begint als we onszelf goed bekijken. We moeten de onderliggende pijn of vrees ervaren, al is het maar om ons te realiseren dat we kunnen overleven als we toetreden tot dit verboden gebied van het hart.” “Laat het toe, we kunnen het aan.” Volgens Tara Bennet lijkt het proces enigszins op het openen van een blikje wormen, je wilt ze het liefst allemaal terug stoppen. Maar als je eenmaal de grotere vrijheid en authenticiteit merkt, wordt het steeds moeilijker rechtsomkeert te maken. Ben je er al aan toe? Ook bij fysieke klachten kan het je helpen dit gebied te betreden. Maar pas als je er klaar voor bent.

Als de enige manier waarop het zichzelf kan handhaven het verlies van anderen impliceert, dan zal het gemiddelde kind zichzelf opgeven – A. Maslov

Emotionele gezondheid, een combinatie van oost en west
Het werken met emoties kan meer losmaken, dan je in eerste instantie denkt. Daarom vandaag een andere invalshoek met “Emotionele Gezondheid” van Tara Bennet Goleman. Ze is getrouwd met Daniel Goleman, die vooral bekend is geworden door het boek “Emotionele intelligentie”. Stukjes daarvan vind je ook in dit boek terug. Maar zij combineert boeddhistische wijsheid met westerse psychologie. Het boek is geschreven als zelfhulpprogramma, maar er staat wel een advies in dat het voor sommige mensen toch verstandig kan zijn om er hulp, al dan niet professioneel, bij te zoeken.

Emotionele patronen transformeren
Het beschrijft de werking van ziekmakende emotionele patronen en hoe je die door je er bewust van te worden kunt transformeren tot emotionele gezondheid.
Je neemt de emotie waar, bent je er helemaal van bewust. Je heet het, in de termen van Marinus Knoope, van harte welkom. Maar je gaat hier een stap verder. Je wordt je bewust van patronen, in de termen van het boek schema’s. Je vormt als je jong bent over sommige situaties een overtuiging en het schema helpt je als een soort automatische piloot met vergelijkbare situaties om te gaan. Als dit gebeurt, dan …. Alleen omdat de eerste situatie erg emotioneel gekleurd was, je waarschijnlijk klein was en de herinnering opgeslagen wordt in de amygdala, het emotionele of reptielen brein, is de inschatting van vergelijkbare situaties niet heel accuraat. Dat levert soms heel overdreven reacties op redelijk onschuldige situaties op. Dat schema is tot op zekere hoogte handig, want je hoeft er niet over na te denken. Maar de automatische piloot beperkt wel je vermogen om de situatie objectief te beoordelen en het beperkt je mogelijkheden om er op te reageren.

Het verhaal “het pak van Zumbach”
“Er is een oud verhaal over een jonge man die steeds hoort praten over een fantastische kleermaker, Zumbach, wiens pakken iedereen een mooi en elegant voorkomen verlenen. Op een dag stapt de man op Zumbach af en vraagt hem een pak voor hem te maken. Zumbach neemt zijn maten op en zegt dat hij na een week terug moet komen. Een week later spoedt de jonge klant zich naar de kleermaker. Zumbach haalt met veel omhaal het pak tevoorschijn en vraagt of de man het wil passen. Het ziet er schitterend uit, maar de ene mouw is langer dan de andere, de knopen passen er niet bij en de broekspijpen zijn te kort. De klant doet dus zijn beklag. Zumbach, die diep beledigd is, zegt op hevig verontwaardigde toon: ‘Het ligt niet aan het pak. De kneep zit hem in de manier waarop je het draagt. Als je je linker elleboog een beetje buigt, zijn de mouwen perfect. En als je voorover buigt en je rechter schouder wat optrekt, zullen de knopen er volmaakt bij passen. En als je vervolgens iets door de knieën gaat, zie je dat de broek goed zit.’ De klant past het aan en, ziedaar, het pak zit als gegoten, het staat hem ronduit prachtig.”

De onnatuurlijke houding lijkt normaal
Als jij je in een onnatuurlijke houding manoeuvreert, zit het pak je als gegoten. Zo is het met schema’s ook. Ze lijken ons normaal te laten functioneren. Het ziet er in eerste instantie best goed uit. Maar als je goed kijkt, zie je hoe verkrampt en onnatuurlijk de reacties zijn.
Wordt vervolgd.